در اکثر نقاط جهان، جمع آوری مالیات یکی از منابع درآمدی دولت‌ها است و بسیاری از افراد بدون داشتن اطلاع از این موضوع، به صورت روزانه در حال پرداخت انواع مالیات از جمله مالیات بر درآمد هستند. مالیات بردرآمد یکی از ابزارهای مهم اقتصادی و اجتماعی برای تامین منابع مالی و تنظیم فعالیت‌های اقتصادی در یک کشور است و به صورت مستقیم از درآمد افرد و یا شرکت‌ها اخذ می‌شود.
تاریخچه مالیات بر درآمد
بنیامین فرانکلین معتقد است که هیچ چیز قطعی نیست به جز مرگ و مالیات! این عبارت و اصطلاح به این موضوع اشاره دارد که چندی بعد از آغاز تمدن، مردم مجبور به پرداخت مالیات برای مواد غذایی، زیرساخت‌ها، مسکن و امنیت بودند. شاید برایتان جالب باشد که ایران نیز یکی از قدیمی‌ترین کشورهایی است که برای تامین مخارج عمومی اقدام به اخذ مالیات کرده و این رسم در زمان داریوش بزرگ هخامنشی پایه‌گذاری شد و تا به امروز ادامه پیدا کرده است.
در این زمینه، انواع مالیات‌ها به دو دسته مالیات مستقیم و مالیات غیر مسقتیم تقسیم می‌شوند و مالیات بردرآمد که یکی از قدیمی‌ترین اشکال مالیات مستقیم است در دوران قاجاریه به صورت سازمان یاقته مطرح گردید و سپس در قرن بیستم، با شکل گیری دولت‌های مدرن، به عنوان یکی از پایه‌های اصلی نظام مالیاتی در ایران پذیرفته شد.
مالیات بر درآمد چیست؟
مالیات نوعی هزینه اجتماعی است که توسط گروه‌ها، افراد و موسسات مختلف پرداخت می‌شود. به بیان دیگر، مالیات به بخشی از درآمدهای جامعه و یا سود فعالیت‌های اقتصادی اشاره دارد که باید به دولت پرداخته شود؛ زیرا ابزارها و امکانات دستیابی به سودها و درآمدها توسط دولت فراهم ساخته شده است.
براساس قوانین، اشخاص حقیقی و کسب و کارها باید هرساله درآمدهایشان را گزارش کنند؛ سپس اداره مالیات تعیین می‌کند که آیا آن‌ها مشمول به پرداخت مالیات هستند یا خیر. دولت نیز این مالیات‌ها برای تامین مالی فعالیت‌هایش در جامعه و کشور استفاده می‌کند.
لازم به ذکر است که در اکثر کشورها سیستم مالیات بر درآمد یک سیستم تصاعدی است و در آن افراد حقیقی یا حقوقی که درآمد بالاتری دارند باید مالیات با نرخ بالاتری پرداخت کنند. هدف از این سیستم، تنظیم سیاست‌های رفاهی و کاهش فاصله طبقاتی میان اقشار مختلف جامعه است. نرخ مالیات بستگی به میزان درآمد، نوع فعالیت و شخصیت فرد حقیقی و حقوقی دارد و این درصد برای هر کس متفاوت خواهد بود.
انواع مالیات بردرآمد
همانطور که در مطالب فوق نیز عنوان شده است، مالیات بردرآمد یکی از انواع مالیات‌های مستقیم است که براساس فاکتورهای مختلف از جمله میزان درآمد محاسبه و تعیین می‌شود. به این معنی است که افراد حقیقی و حقوقی باید به ازای میزان درآمد و سود کسب شده براساس فعالیت‌های اقتصادی، مبلغی از درآمد خود را در اختیار دولت قرار دهند. این مالیات را می‌توان به 6 گروه مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر مستغلات خارج از سکنه، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمدهای اتفاقی، مالیات بر درآمد مشاغل و مالیات بر درآمد کشاورزی تقسیم کرد و ما قصد داریم تا در این بخش، دو دسته مهم و کلی از انواع مالیات بردرآمد را با یکدیگر بررسی نماییم.
1. مالیات بر درآمد افراد
این نوع از مالیات، همانطور که از اسمش مشخص است، از فعالیت‌های شغلی، حقوق و دستمزد، اجاره، سهام و سایر منابع درآمدی افراد اخذ می‌شود و با افزایش درآمد، نرخ مالیات دریافتی به صورت تصاعدی رشد می‌کند. به طور معمول نرخ مالیات برای اشخاص حقیقی از 15 درصد تا 25 درصد متغیر است. در این راستا، اشخاص حقیقی باید تا تاریخ 31 خرداد سال بعد یک اظهارنامه مالیاتی تنظیم و به اداره مالیات ارسال کنند.
2. مالیات بر درآمد شرکت‌ها
این دسته از مالیات‌ها از سود خالص شرکت‌ها اخذ می‌شوند. به بیان دیگر، شرکت‌ها بعد از کسر هزینه‌ها، درصدی از سود خود را به عنوان مالیات پرداخت کنند. لازم به ذکر است که شرکت‌ها باید حداکثر تا 4 ماه بعد از به اتمام رسیدن سال مالی یک اظهارنامه تنظیم کنند. همچنین، نرخ مالیات برای شرکت‌ها ثابت است و براساس نوع فعالیت و اندازه شرکت تعیین می‌شود. اشخاص حقوقی علاوه بر اظهارنامه مالیاتی، باید گزارشی از حساب سود و زیان، ترازنامه مالی، فهرستی دقیق از هویت تمامی شرکا و سهام‌داران در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند.
اصول اساسی مالیات بر درآمد
مالیات بردرآمد شامل مجموعه‌ای از قواعد و مقرراتی است که میزان و نحوه دریافت مالیات از درآمد افراد و کسب و کارها را براساس قوانین کشور تعیین می‌کنند و هدف آن‌ها تضمین عدالت، رشد اقتصادی و تامین مالی برای فعالیت‌های دولت است.
اصول اساسی مالیات بردرآمد افراد حقیقی و حقوقی به شرح زیر است:
1. اصل عدالت
هدف از اخذ مالیات، برقراری عدالت و برابری میان افراد و کسب و کارها است؛ لذا این اصل بر منصفانه و بدون تبعیض بودن مالیات‌ها تاکید دارد. براساس اصل عدالت، افراد و کسب و کارهایی که درآمد بالاتری دارند، باید درصد بیشتری از درآمد خود را به عنوان مالیات پرداخت نمایند تا نابرابری اقتصادی و توزیع ناعادلانه در جامعه بهبود یابد.
2. اصل شفافیت
قوانین و مقررات مرتبط با مالیات باید به طور دقیق و شفاف ارائه گردند تا تمام مالیات‌دهندگان بتوانند آن را به طور کامل درک کنند. این اصل با ایجاد اعتماد عمومی به سیستم مالیاتی، میزان فساد در جامعه را کاهش می‌دهد.
3. اصل کارآمدی
براساس اصل کارآمدی، سیستم مالیاتی باید به گونه‌ای طراحی شود که بدون ایجاد موانع اضافی برای مودیان مالیاتی، منابع مالی دولت تامین شود. به بیان ساده‌تر، سیستم مالیاتی باید با کمترین هزینه و بیشترین اثربخشی اجراء شود و تاکید اصل کارآمدی بر این است که هزینه‌های اجرایی و اداری مالیات در پایین‌ترین حد ممکن باشد و طی فرآیند جمع آوری مالیات، منابع زیادی مصرف نشود تا بیشترین درآمد به خزانه دولت اختصاص یابد و در عین حال، بار و فشار مازاد به مالیات دهندگان وارد نشود.
4. اصل انعطاف‌پذیری
بدون شک سیستم مالیاتی باید قابلیت تطبیق با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و مالی را داشته باشد و به گونه‌ای طراحی شود که کارایی خود را در شرایط مختلف اقتصادی مانند دوران رکود و یا رشد از دست ندهد و به بهترین شکل ممکن به نیازهای مالی و اقتصادی کشور پاسخ دهد.
به طور خلاصه، مالیات بر درآمد یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ارکان نظام مالیاتی در هر کشور است و نقشی حیاتی در تامین منابع مالی دولت، تنظیم فعالیت‌های اقتصادی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی دارد. با این حال، این سیستم مالیاتی دارای چالش‌هایی از جمله پیچیدگی و هزینه‌های بالای اداری، فرار مالیاتی و نوسانات درامد است. به همین خاطر، اجرای موفقیت آمیز یک سیستم مالیاتی منصفانه و موثر برای اخد مالیات بر درآمد نیاز به رعایت اصول اساسی از جمله اصل عدالت، اصل شفافیت، اصل کارآمدی و اصل نعطاف‌پذیری دارد.
